"کنکور و امتحانات نهایی" بعد از شنیدن این کلمات چه حسی به شما دست می‌دهد؟! مطمئنا در لحظه اول دچار استرس شدید و به یاد زمان درس خواندنتان افتادید. چه چیزی باعث می‌شود این کلمات به این اندازه برایتان مهم باشد؟ امتحان و استرس آن از مواردی است که از گذشته تا امروز دانش آموزان و دانشجویان ما را تحت تاثیر قرار داده است. امروزه با توجه به تاثیر فراوان علم و دانش در زندگی فرزندانمان باید سعی کنیم با عواملی که روی آن تاثیرگذارند آشنا شویم. یکی از این عوامل استرس می‌باشد.
واکنش ناخوشایند بدن ما به اتفاقات محیط اطرافمان استرس گفته می شود. هر روزه ممکن است در اطراف ما اتفاقاتی رخ دهد که استرس و اضطراب را در ما ایجاد کند و این استرس طولانی مدت ممکن است تبدیل به بیماری شده و کم کم خیلی جدی شود. یکی از این اتفاقات رویارویی ما با امتحانات و ارزشیابی های مدرسه و ذهنیت ما نسبت به میزان توقع دیگران از ماست. عواملی که هر روزه فرزندان ما با آن درگیر هستند . پس ما در این مقاله تلاش می کنیم شما را با چند راهکار ساده جهت کاهش استرس امتحان آشنا کنیم.
استرس و اضطراب چیست ؟ و تفاوت های آنها کدامند؟
استرس یک حالت ناخوشایند درونی است که اغلب نمود بیرونی ندارد و فرد درون ذهن و مغز خود احساس ناآرامی و ناامنی می‌کند. همه ما تجربه این استرس را در زندگی خود داشته‌ایم، اما چون این اتفاق مقطعی و زودگذر بوده است، آن را جدی نگرفته و استرس ما نیز پس از رفع عامل استرس زا از بین رفته است و تقریبا می توان گفت هیچ مشکلی برای ما ایجاد نشده است. اما گاهی اوقات در معرض استرس بودن به مدت طولانی تاثیرات مخربی را چه از نظر جسمی و چه روحی بر ما می‌گذارد. از لحاظ جسمی استرس طولانی مدت می‌تواند باعث تپش قلب، مشکلات تیروئیدی و دیگر مشکلات شود، اما از لحاظ روحی می توان گفت استرس طولانی مدت می‌تواند باعث اختلال اضطراب، کاهش اعتماد به نفس و ترس از رویارویی با مشکلات و این قبیل مشکلات باشد.
ممکن است بگویید اضطراب با استرس چه تفاوت هایی دارد؟ که در پاسخ باید گفت تحت فشار و استرس طولانی مدت بودن، می تواند منجر به اضطراب شود. پس می‌توان گفت استرس حالتی زودگذر است و در مواجهه با محرک رخ می‌دهد. در حالی که اضطراب یک عامل طولانی مدت است که حتی بدون وجود محرک نیز فرد را دچار آشفتگی می‌کند. اضطراب حتی در غیاب عامل استرس‌زا نیز از بین نمی رود و همیشه با فرد می‌ماند. بگذارید برای فهم بهتر یک مثال بزنیم؛ به طور مثال فرزند شما الان دانش آموز پایه دوم ابتدایی است او به هر دلیلی از معلم خود می‌ترسد و همیشه قبل از شروع کلاس ترس و استرس دارد اما در پایان کلاس او از معلم دور می‌شود، این ترس فراموش شده و به کنج ذهنش می‌رود تا اینکه زمان دیدار بعدی او با معلم فرا برسد، به این وضعیت فرد استرس گفته می‌شود که به طور مقطعی و با در معرض عامل استرس‌زا قرار گرفتن، رخ می‌دهد. حال اگر این استرس و ترس بیش از حد باشد و ادامه دار شود، در دراز مدت تبدیل به اختلال اضطرابی می‌شود. به طوری که او سالها بعد نیز هر زمان به یاد معلم دوم ابتدایی خود می‌افتد ناخداگاه دچار تپش قلب شده و بهم می‌ریزد و یا اینکه از معلم های دوم ابتدایی ترس دارد. در این مرحله ما می‌گوییم فرد دچار مشکل اضطراب شده است و همیشه این ترس را با خود می‌کشد.
استرس امتحان
یکی از دلایل مهم و بزرگ اشتباه در امتحانات همین استرس امتحان است. گاهی فرزندانمان آنقدر به خود ترس وارد می‌کنند و آنقدر هورمون آدرنالین در بدنشان ترشح می‌شود که دچار تپش قلب شده و کاملاً تمرکزشان را از دست می‌دهند. گاها هم پیش می‌آید که فرزندتان از جلسه آزمون باز می گردد و شما می پرسید آزمون چطور بود یا سوالات کدام ها بودند و در کمال تعجب می‌بینید که فرزندتان چیزی به یاد ندارد و اصلاً یادش نیست در جلسه آزمون چه کرده است. شاید از نظر شما این موضوع عجیب باشد اما این طبیعی است و نشئت گرفته از استرس زیاد در زمان امتحان است، البته باید گفت وجود میزان قابل توجهی استرس در دانش آموز کاملاً طبیعی و لازم است زیرا اگر این استرس وجود نداشت فرزند شما درس نمی‌خواند و نه امتحان برای او معنا و مفهومی داشت اما اگر مقدار این استرس بیش از حد معمول باشد، می تواند به این معنا باشد که فرزند شما در کنترل احساسات خود ضعیف عمل می‌کند و نمی‌تواند خودش را در موقعیت های حساس حفظ کند و یا ممکن است است مشکل بزرگتری داشته باشد که باید ریشه یابی شود.
مطلب پیشنهادی: بهترین ابزارهای کمک آموزشی برای مقطع ابتدایی
دلایل ایجاد استرس امتحان
در این بخش عواملی که استرس و اضطراب را قبل از امتحان در فرزند شما تشدید می کند بر می‌شماریم.
کمبود اعتماد به نفس
این عامل هم به تفکرات دانش آموز نسبت به خودش و هم تاثیرات رفتار بزرگترها در او می‌تواند مربوط باشد. یعنی گاهی فرزند شما خودش به خودش اطمینان ندارد، که این به عامل بعد که توضیح خواهم داد، بر‌می‌گردد. اما گاهی صحبت های منفی بافانه والدین یا معلم مثل این جمله که "تو هیچ وقت موفق نخواهی شد" ممکن است باعث کمبود اعتماد به نفس شود.
نبود مطالعه کافی
اگر فرزند شما قبل از امتحان به میزان کافی تمرین و مطالعه نداشته باشد و در آن به مرحله حد تسلط نرسیده باشد اعتماد به نفسش از بین خواهد رفت و مطمئناً دچار استرس امتحان می‌شود. پس از یک عامل مهم در افزایش اعتماد به نفس دانش آموز و همچنین کاهش ترس از امتحان، مطالعه به میزان کافی است. پس سعی نکنیم همیشه ایراد را یک عامل بیرونی بدانیم، بلکه گاهی آن را در نزدیکی خودمان و در فرزندمان پیگیری کنیم.
انتظار بیش از حد والدین
به خودتان بیاموزید که بچه ها دارای تفاوت های فردی، هوش های مختلف و توانمندی های متفاوت هستند پس لازم نیست همه آنها در درس ریاضی موفق شوند. بلکه هر کدام می‌توانند در حیطه استعدادهای خود بهترین باشند البته سطح معمول و قابل قبولی از هر درس برای همه دانش آموزان با هر نوع استعداد قابل فهم است و باید اتفاق بیفتد. اما اینکه شما فرزندتان را با دیگران مقایسه کنید، بدترین کار است و باعث می شود کم کم هم حس حسودی و حقارت کند و هم کم کم نسبت به استعدادهای خود شک کند و احساس کند هر کاری کند، نخواهد توانست به آن دانش‌آموزان برسد.
فضای متشنج و استرس زا
اینکه دائما تلاش کنیم امتحان را برای فرزندانمان بزرگ کنیم و یا علیرغم اینکه به استعدادهای آنها واقفیم، آنها را سرکوب کنیم و مداوم و پشت سر هم از آنها بخواهیم موضوعی را که بلدند دوباره بخوانند، باعث خواهد شد اعتماد به نفس خود را از دست داده، استرس بگیرند و زمان امتحان حتی چیزی را که بلدند نیز از یاد ببرند و در انجام آن احساس ناتوانی کنند. هر کدام از مواردی که در بالا ذکر شد اگر حل نشده باقی بمانند، باعث ایجاد حس استرس آزمون شده و در طولانی مدت باعث استرس زیاد و حتی تنفر از فضای درس و امتحان می شود. در حالی که می‌توان خیلی آسان این مشکل را رفع کرد و چند راهکار ساده داد.
پیش زمینه ذهنی دانش آموز
گاهی امتحانات پیشین و تجربیات دانش آموز نیز باعث استرس و اضطراب او می‌شوند. در این موارد سعی کنید به فرزندتان دلگرمی دهید که در آزمون بعدی با تلاش بیشتر نتیجه بهتری خواهد گرفت.
مطلب پیشنهادی: چالش های آموزش آنلاین
ده راهکار ساده و مفید جهت کم کردن استرس امتحان
برای حل این مشکل در این قسمت تلاش می‌کنیم راهکارهایی ساده و آسان جهت کم کردن استرس فرزندتان به شما بیاموزیم.
به فرزندانتان اعتماد به نفس و خودباوری بیاموزید
به جای اینکه آنها را دچار استرس کنید و به آنها بقبولانید که هیچ چیز بلد نیستند، به آنها اعتماد به نفس و خودباوری ببخشید. بگویید که آنها توانایی یادگیری هر درسی را دارند و خداوند آنها را جوری خلق کرده است که مغزشان هم بسیار توانمند است و این مسائل آسان درسی برای آنها چیزی نیست.
وارد جریان درس شوید و به حل مشکلات فرزندتان کمک کنید
سعی کنید برای فرزندتان از ابتدای ترم برنامه‌ریزی کنید. او را در جریان حل تمرین و مثال وارد کنید و اگر احساس می‌کنید در جایی ضعف دارد می توانید سریع آن را با معلم در میان بگذارید. گاهی اوقات بچه به دلیل اضطراب و ترس از مسخره شدن ایراداتش را به زبان نمی‌آورد، اما شما میتوانید آنها را به آسانی با معلم مربوطه به صورت خصوصی در میان گذاشته و مشکل فرزندتان را به آسانی رفع کنید تا او نیز بتواند در آزمون نتیجه دلخواهش را بگیرد.
او را از نتیجه آزمون نترسانید
به فرزندتان بیاموزید که مهم مسیر جهت، حرکت و تلاش در مسیر است. این است که به ساختن آینده ای بهتر کمک می کند، نه انتهای مسیر و نتیجه. به آنها بگویید تلاش و پشتکار در دست خودشان و نتیجه در دست سرنوشت است که آن هم با تلاش رابطه مستقیم دارد، پس هر چه بیشتر تلاش کنند، نتیجه بهتری خواهند گرفت. همینطور به آنها بیاموزید که در لحظه زندگی کنند و تلاش این لحظه را مهم و محترم بشمارند نه اینکه از الان به فکر نتیجه آزمون باشند.
از فرزندانتان پیش آزمون بگیرید
سعی کنید قبل از اینکه برای امتحان بروند یک آزمون کوتاه و ترجیحاً با سوالات معمول نه سخت از آنها بگیرید به این نحو وقتی می توانند سوالات را حل کنند خیالشان راحت تر شده و آرامش بیشتری به دست می آورند و اگر در این پیش آزمون آسان سوالاتی را نیز بلد نیستند به راحتی قبل از آزمون ایرادشان را پیدا کرده و می توانند آن را تا زمان دارند، رفع کنند.
مطالعه و تمرین قبل از امتحان را زیاد کنید
این مورد بسیار بدیهی و آسان است هرچه تمرین و تکرار فرزند شما بیشتر باشد تسلط او بر مبحث درسی بیشتر می شود و می دانید که تسلط باعث به وجود آمدن فرایند های بزرگ ذهنی می شود. وقتی فرایندهای ذهنی تقویت می شوند خلاقیت و حل مسئله قوی‌تر شده و فرزند شما از پس حل هر مسئله بر خواهد آمد. به این نحو احساس خودباوری در او بیشتر شده و با آرامش بیشتری امتحان می دهد.
راهکار هایی برای آرامش در جلسه امتحان به او بدهید
می توانید با توجه به روحیه فرزندتان برای آرامش او پنج دقیقه قبل از شروع امتحان راهکارهایی را بدهید. مثلاً خواندن یک صلوات زیرلبی، خواندن یک آیه الکرسی یا بردن یک توپ ژله ای و دست ورزی با آن و یا حتی با بستن چشم ها و انجام حرکات ریلکسیشن و یا هر آنچه که فرزندتان به کمک آن ممکن است آرام شود. به او بگویید پنج دقیقه آخر زمان مرور و خواندن نیست و این کار باعث بهم ریختگی ذهن و خرد شدن اعصاب خودش می شود. پس در در این مدت فقط تلاش کند ذهنش را آرام و آماده آزمون کند.
مطلب پیشنهادی: چگونه به کودکان ریاضی بیاموزیم؟
به تغذیه فرزندتان در زمان امتحانات اهمیت دهید
خوردن وعده غذایی صبحانه و ترجیحاً خوردن یک ماده شیرین، البته برای دانش آموزانی که دیابت یا مشکل ندارند، قبل از شروع آزمون می تواند به آنها کمک کند. همانطور که می دانید غذای اصلی مغز قند است پس اگر قبل از شروع آزمون غذای مغز را به آن برسانیم مطمئناً در نتیجه آزمون تاثیر گذار است.
خواب فرزندتان را کنترل کنید
خواب کافی و استراحت کافی در روند موفقیت فرزندتان تاثیر گذار است. اغلب می بینیم بچه ها شب قبل از آزمون بی خوابی های زیادی می کشند که این برای آنها بسیار مضر و اذیت کننده است و ممکن است باعث کاهش کارکرد مغز در زمان آزمون شود. برای آگاهی بیشتر از چگونگی تنظیم زمان خواب کودک و بهبود خواب او میتوانید به مقاله چگونگی تنظیم خواب کودک مراجعه نمایید.
ورزش به کاهش استرس کمک می‌کند
از ورزش و بازی های بدنی و دارای تحرک کمک بگیرید. البته نه انقدر که بچه را خسته کنید که نتواند به درس خواندن برسد، بلکه یه مقداری که باعث شادابی و سلامتی او شود. ورزش و کار بدنی همچنین باعث خواهد شد تا احساسات منفی از بچه‌ها دور شود و آنها آسان‌تر و با تمرکز بیشتر درس بخوانند.
از تکنیکها و اسباب بازی های آنتی استرس استفاده کنید
روشهای مختلفی برای روان درمانی در حالت اضطراب مزمن وجود دارد از قبیل یوگا، تکنیکهای تنفس صحیح و حتی استفاده از فیجتها و اسباب بازی های ضد استرس! می توانید با کمک یک مشاور یا حتی مطالعه بیشتر روی این تکنیکها به کاهش استرس فرزندتان کمک کنید.
معایب و مزایای استرس امتحان
استرس امتحان برخلاف اسمش همیشه لزوماً بد و منفی نیست و گاهی حتی می‌تواند مفید نیز باشد. به این صورت که استرس اندکی قبل از امتحان باعث می شود فرزند شما خیلی بی تفاوت و بیخیال نسبت به آزمون نباشد و خودش را برای امتحان آماده کند. همچنین کمی ترس از معلم و والدین باعث هدایت رو به جلوی فرزندتان خواهد شد و او را به تلاش و کسب نتیجه تشویق می کند. اما مراقب باشید که این استرس تا زمانی مفید است که اندازه مشخصی دارد و باعث رفتارهای عجیب و غیر طبیعی نمی شود، اما اگر این استرس از مقدار طبیعی خارج شود هم باعث عدم تمرکز و خراب شدن امتحان می‌شود و هم ممکن است در دراز مدت نتایج بدی روی فرد بگذارد. در مجموع باید گفت که خیلی از موفقیت ها در آزمون ها در گرو استرس امتحان است که اگر نباشد ممکن است هیچ انگیزه‌ای برای جلو رفتن دانش آموز وجود نداشته باشد، اما اگر زیاد هم باشد، وارد فاز مضر می‌شود و باعث به وجود آمدن مشکلات روحی جبران‌ناپذیری می‌شود.
مطلب پیشنهادی: معیارهای انتخاب دبستان خوب
همچنین مراقب باشید راهکارهای پیشنهادی ما در این مطلب در مورد رفع استرس های معمول و کوتاه مدت جواب می‌دهد شما باید مراقب باشید اگر استرس فرزندتان از مقدار طبیعی خارج شد و حس کردید بیش از حد معمول است باید با مراجعه به متخصصین این مشکل را رفع کنید تا دچار عواقب این بیماری نشوید. سعی نکنید با راهکارهای تنبیهی و یا راهکارهای خودساخته مشکل فرزندتان را حل کنید بلکه از یک متخصص کمک بگیرید.
نظرات کاربران