خیال پردازی یا خیالبافی به نوعی پردازش صحنه های عجیب و غریب و غیر عقلانی است که هر فردی ممکن است آن را انجام دهد. در خیال پردازی فرد سعی می کند آرزوهای خود و یا نداشته های کنونی زندگی‌اش را خیال پردازی کند و به این طریق خود را شاد و خرسند نگه دارد، اما در دوران کودکی این قضیه فرق میکند. در کودکی برای بچه‌ای که هیچ محدودیت و غیرممکنی را نمی‌شناسد، تخیل، نشانگر ذهن فعال کنجکاو و همچنین علایق و آرزوها و نحوه زندگی فرد می باشد.
تخیل و خیال پردازی از چه زمانی آغاز می‌شود؟
خیال پردازی در کودکان از سنین بین ۲ الی ۳ سالگی آغاز می شود. کودک شما از این سنین با توجه به رشد فکری خود شروع به درک محیط اطراف و بازی تظاهر میکند. او با محیط اطراف و نقش‌هایی که مشاهده میکند، شروع به خیال پردازی کرده و خود را در آن نقش ها جایگزین میکند. کودک با وسایلی که در اطرافش مشاهده میکند و با توجه به شباهت‌شان به افراد واقعی شروع به جایگزینی نقش و بازی میکند. او همینطور که بزرگتر می‌شود، دارای درک و پیچیدگی های بیشتری می‌شود و به این صورت تخیل او نیز پیشرفته تر و پیچیده تر می‌شود. این تعاملات و نقش سازی های به ظاهر ساده در روند رشد کودکان بسیار مهم است به طوری که انجام این نوع بازی‌ها به بچه‌ها کمک میکند تا با تمرین مهارت ها و تعاملات زندگی واقعی، خودشان را برای آینده و پذیرش نقش هایشان آماده کنند و همچنین خلاقیت و مهارت حل مسئله را در آنها تقویت میکند. می‌توان گفت این تخیل و خیال پردازی تا سنین بزرگسالی هم ادامه دارد، اما هرچه فرزند شما بزرگتر می‌شود و از مرحله تصویر سازی ذهنی عبور میکند و خودش نقش های مختلف را می‌پذیرد، نقش تخیل در زندگی او کمرنگ تر می‌شود و جایش را به آرزوها و اهداف می‌دهد.
تخیل باعث رشد چه مهارت هایی در کودکان می شود؟
رشد اجتماعی –عاطفی
کودکان وقتی خودشان را در موقعیت های بزرگسالان قرار می‌دهند و آن ها را شبیه سازی می‌کنند، سعی می‌کنند آن موقعیت ها و مشکلات را با شیوه خودشان حل کنند و یا اینکه از روشهای والدینشان سرمشق بگیرند. همینطور زمانی که بچه ها به صورت گروهی بازی های تخیلی مانند خاله‌بازی را انجام می‌دهند با یکدیگر در تعامل اجتماعی قرار می‌گیرند و به این صورت کم کم نحوه برخورد در گروه، کار گروهی، مهارت خوب صحبت کردن، به یکدیگر احترام گذاشتن و حتی محبت کردن را در بازی های گروهی فرا می‌گیرند.
رشد خلاقیت
همانطور که در ابتدای این مقاله نیز گفته شد، خیال پردازی باعث رشد خلاقیت کودکان می‌شود. بسیاری از ابداعات و اکتشافات بشری ساخته و پرداخته همین تخیلات کودکی هستند که با پیگیری و ممارست به واقعیت تبدیل شدند.
رشد زبان و مهارتهای ارتباطی
خیلی اوقات بچه ها برای بازی های تخیلی خود گروه می‌شوند و آنها ناچارند در این گروه با یکدیگر ارتباطات کلامی برقرار کنند. به این صورت کم کم آن ها از نظر مهارتهای صحبت کردن و گوش دادن قوی‌تر می‌شوند و همچنین نحوه صحیح برقراری ارتباط با دیگران را یاد می‌گیرند.
مهارت تفکر و حل مسئله
زیرساخت و پایه حل مسئله استفاده از تفکر و پیش بینی راه حل های ذهنی است وقتی کودک در بازی های تخیلی خود سعی میکند مشکلی را حل کند، در واقع دارد مهارت حل مسئله را تمرین میکند یا اینکه حتی اگر او از بزرگترها الگو بگیرد و دقیقا سعی کند مشکلاتش را مانند آنها حل کند باز هم گامی کوتاه در جهت تقویت مهارت حل مسئله خود برداشته است.
مطلب پیشنهادی: کودک من چه استعدادی دارد؟
مواردی که روی تخیل تاثیرگذار است
کودکان را به کنجکاوی تشویق کنید
جلوی کنجکاوی و سوالات عجیب و غریب بچه ها را نگیرید. بلکه آنها را در این مسیر کمک و همیاری کنید اگر سوال ساده یا حتی احمقانه از نظر شما مطرح میکند، با روی باز و آرامش به آن ها پاسخ دهید. سعی نکنید آنها را از سوال پرسیدن دلزده کنید یا اینکه آنها را افرادی بدون خلاقیت و بدون کنجکاوی بار آورید، به جای اصلاح تخیل آنها را تشویق کنید. اگر بچه ها در مورد رویاها و تخیلات خودشان با شما صحبت می‌کنند با مهربانی و اشتیاق فراوان به داستان‌های عجیب و غریب آنها گوش کنید و به آنها بگویید که منتظر شنیدن ادامه داستان هستید.
به کودکان فرصت دیدن دنیا را بدهید
لازم نیست شما دنیا را از دریچه و دیده خود به بچه ها نشان دهید، زیرا سطح تفکر و شناخت شما با کودکان تا متفاوت است و ممکن است آنچه درکش برای شما آسان است برای بچه ها سخت و اذیت کننده باشد. پس سعی نکنید زودتر از فهم آنها با آنها تعامل کنید بلکه اجازه دهید تا جایی که می‌شود خودشان تجربه کنند و دنیا را ببینند.
به کودکان حق انتخاب بدهید
اجازه دهید خودشان بازی مورد علاقه، لباس مورد علاقه و فعالیت مورد علاقه‌شان را انتخاب کنند. با این کار شما به آنها فرصت آزمون و خطا و حل مسائل شخصیشان را می‌دهید. فقط حواستان باشد این حق انتخاب، اندازه دارد مثلاً می‌توانید سه گزینه را پیشروی فرزندتان قرار داده و از او بخواهید تا انتخاب کند اما در صورتی که شما بیش از ۱۰ گزینه را جلوی قرار دهید، باعث خواهید شد فرزندتان پرتوقع شود و هم قدرت انتخاب و حل مسئله در آینده از او سلب شود، چون همیشه انتظار خواهد داشت که حداقل ۱۰ راه حل برای هر مسئله وجود داشته باشد در حالی که در زندگی معمول همیشه اینطور نیست.
برای کودکان مثال بزنید
برای بچه ها از مسائلی که به آنها علاقه مند هستند مثال بزنید به این صورت دید آنها را وسعت می‌دهید و دامنه خیال پردازی آنها را گسترش می‌دهید.
مطلب پیشنهادی: روش های تقویت هوش هیجانی در کودکان
جان بخشی به اشیا را امتحان کنید
از بچه ها بخواهید تا خودشان را جای حیوانات و یا اشیا قرار دهند و از زبان آنها برای شما توصیف و توضیح دهند این روش نیز تخیل و خلاقیت آنها را افزایش خواهید داد.
معایب و مضرات تخیل بیش از اندازه
خطر آسیب جسمی برای کودکان
غرق شدن در تخیل و خیال پردازی بیش از اندازه ممکن است باعث شود فرزند شما تمام تصورات خود را واقعی احساس کند. او فکر میکند تمام کارهایی که در تخیل به نظرش قابل انجام است، در واقعیت نیز اتفاق می افتد، زیرا در ذهن بچه‌ها غیرممکن و انجام نشدنی وجود ندارد و در ضمن آنها با خطرات نیز به خوبی آشنا نشده‌اند. مانند بعضی بچه ها که به کارتون مردعنکبوتی علاقمند می‌شوند و خیلی وقت‌ها سعی می‌کنند تمام کارهای تخیلی و غیر واقعی را انجام دهند و به این صورت ممکن است به خودشان آسیب برسانند.
ورود کودک به یک زندگی رویایی و عجین شدن با آن.
تخیل بیش از اندازه باعث خواهد شد که کم کم کودک شما تخیلاتش را باور کرده و آنها را وارد زندگی روزمره اش کند و این ممکن است در بعضی موارد اگر طولانی باشد، خطرناک شود. مانند بعضی بچه ها که در کودکی دوست خیالی دارند. اگر این دوست خیالی فقط در حد خیالبافی ها و تخیلات بچگی باشد، خوب است و یا اینکه بچه به دلیل نداشتن دوست و تنهایی به این کار پناه ببرد، اما اگر شدت و میزان این خیال پردازی و وابستگی بچه به شخصیت خیالی بیش از اندازه شود، ممکن است کلاً از فضای واقعی زندگی خارج شده و دچار بیماری های روانی شود. اگر احساس کردید تخیل فرزندتان بیش از اندازه شده است، می‌توانید با فردی متخصص در این حوزه مشورت کنید.
مطلب پیشنهادی: روش های مقابله با ترس کودکان
اضطراب در کودکان و شب ادراری
گاهی اوقات تخیل کودکان فقط در جهت موضوعات دوست داشتنی بچه ها نیستند. مثلاً ممکن است شما موضوع یا داستان خاصی را از نظر واقعی بودن و چه از نظر عبرت آمیز بودن برای فرزندتان تعریف کنید و یا اینکه در حد یک قصه کاملاً معمولی برای خوابیدن داستانی برایش بگویید و یا اینکه حتی او کارتونی که مناسب سنش نبوده را تماشا کرده باشد، به این صورت ممکن است بچه شروع به خیال پردازی کند و موضوعی که ذهنش را درگیرکرده، پر و بال دهد و این شاخ و برگ دادن بیش از اندازه باعث ترس و استرس کودک شود و آنقدر در ذهنش طبیعی جلوه کند که کم کم موجود خیالی در ذهنش تعریف کند و از آن بترسد و موقع تنهایی با فکر آن نخوابد و همیشه دچار اضطراب باشد.
چگونه قوه تخیل فرزندمان را تقویت کنیم؟
بازی خانه سازی کنید
برای بچه ها بازی خانه سازی را تهیه کنید و از آنها بخواهید با وسایلی که در اختیارشان است شکل های جالب و عجیب غریب درست کنند. در این بازی اصلا سعی نکنید نظرتان را به بچه‌ها تحمیل کنید یا آنها را راهنمایی کنید. بلکه بگذارید با ذوق و خلاقیت و فکر خودشان سازه ای را درست کند. حتی می‌توانید در انتهای کار از آنها بخواهید برای سازه‌ای که تهیه کرده‌اند ،یک داستان تخیلی تعریف کنند.
خواندن داستان هایی مناسب سن کودکان
سعی کنید کتاب داستان هایی را پیدا کنید که مناسب گروه سنی فرزندانتان باشد. با این داستان‌ها خلاقیت و تفکر بچه ها رشد میکند. این مقاله را بخوانید: کتاب های مناسب 8 تا 12 سال
کارتون های جذاب ببینید
تماشای کارتون های زیبا با موضوعات جالب و جدید که خلاقیت و نوآوری را در بچه ها تقویت کنند، بسیار مفید است. سعی کنید کارتون‌هایی با رنگ های جذاب، آهنگ های شاد و موضوعات تخیلی و جالب برای بچه‌ها بگذارید.
آزمایش و کشف کنید!
تا جایی که ممکن است بچه ها را به آزمایشگاه و محیط های خلاقانه ببرید و یا اینکه وسایلی را برای آنها تهیه کنید، تا بتوانند خیال پردازی ها و تفکراتشان را عملی انجام دهند.
دور کردن بچه ها از دنیای فناوری
استفاده بیش از حد و بی رویه از فناوری های امروزه، هم برای سلامت و هم برای تفکر و خلاقیت بچه ها مفید نیست. خیلی اوقات استفاده از این فناوری ها باعث کم شدن تمرکز و از بین رفتن تفکر خلاق بچه ها می‌شود. پس سعی کنید در استفاده از فناوری اعتدال را رعایت کنید
نقش آفرینی کودکان
از بچه‌ها بخواهید خود را جای یک شی که به آن علاقه دارند بگذارند و از زبان او صحبت کنند، یا حتی جای یک حیوان. بگذارید از زاویه های دیگر نیز به دنیای اطرافشان نگاه کنند. در این صورت هم خلاقیت و نوآوری ذهنی آنها پیشرفت میکند و هم تلاش می‌کنند با دقت و ریزبینی به اطرافشان دقت کنند و به این صورت دقت آنها نیز بیشتر می‌شود.هم اینکه مهارتهای زبانی کودک شما افزایش پیدا میکند.
مطلب پیشنهادی: دیسلکسیا در کودکان
کودک را آزاد بگذارید!
اجازه دهید فرزندتان با آزادی به فعالیت مورد علاقه خودش رسیدگی کند. مراقب سلامت او باشید، اما در انجام بازی و فعالیت‌هایش او را تحت فشار نگذارید. به این صورت او به سوی فعالیت‌های مورد علاقه‌اش حرکت میکند و کم کم استعدادهای خود را شکوفا میکند.
جمع بندی
یکی از سوالاتی که ذهن والدین را مشغول میکند این است که بالاخره تخیل و خیال بافی و داشتن دوست خیالی برای فرزندانمان مفید و خوب است یا خیر؟ در پاسخ باید گفت نمی‌توانیم به طور واضح و محکم بگوییم که خیال پردازی حتماً خوب است یا حتما بد است. بلکه ما می توانیم با مراجعه به این مقاله و خواندن آن متوجه شویم که خیال پردازی برای رشد تفکر مهارت های ارتباطی و رشد بعضی مهارت های دیگر مانند حل مسئله برای فرزندان شما مفید است اما اگر این خیال پردازی بیش از حد معمول و اندازه خود شود مفید که نیست هیچ، مضر هم خواهد بود و حتی افراط در آن ممکن است باعث بیماری های جدی روانی در فرزند شما شود. پس سعی کنید به تخیل فرزندتان اهمیت دهید، با او همراه شوید و با انجام روش هایی که در بالا گفته شد به او در جهت کاربرد صحیح از قوه تخیل کمک کنید. اما همیشه مراقب باشید که این تخیل از مسیر صحیح خارج نشود و برای بچه ها خطرناک نشود.
نظرات کاربران