ارائه یک تعریف روشن و دقیق از کاردرمانی، نسبتاً دشوار است؛ چرا که حوزه های گسترده و مختلفی از فعالیت ها را شامل می شود. با یک تعریف ساده می توان گفت کاردرمانی به معنای درمان به وسیله کار و فعالیت در سه سطح جسم، ذهن و روان است. برای مثال شخصی که به علت سکته مغزی برخی از مهارت های حرکتی و کلامی اش را از دست می دهد، برای بازگشت به زندگی عادی و بازیافتن توانمندی های گذشته اش نیاز به کاردرمانی خواهد داشت.
چه کسانی به کاردرمانی نیاز دارند؟
حیطه درمانی کاردرمانی به قدری گسترده است که تمام دسته بندی های سنی شامل نوزادان، کودکان، نوجوانان، بزرگسالان و سالمندان را شامل می شود و می تواند از 0 تا 100 سالگی به هر شخصی که دچار هر نوع از ناتوانی باشد، درمان های تخصصی ارائه دهد.
در این مقاله هدف ما توجه خاص روی کاردرمانی کودک است و در ادامه بیش تر با این موضوع آشنا می شویم.
چه کودکانی نیازمند خدمات کاردرمانی هستند؟
کودکان ممکن است به علت اختلال های مختلف نیازمند کاردرمانی باشند که در ادامه با انواع این اختلال ها آشنا می شویم:
الف) اختلالات جسمی
اختلالات جسمی کودکان بسیار گستره است که از جمله آن ها می توان به این موارد اشاره کرد:
- تاخیر حرکتی (Motor Delay)
- الگوهای حرکتی نادرست
- فلج مغزی (CP)
- دررفتگی مادرزادی ران و لگن (CDH)
- گردن کجی مادرزادی (تورتیکولی)
- اختلالات و بیماری های عصبی عضلانی (از جمله دیستروفی عضلانی، نوروپاتی و ...)
- عوارض ناشی از تشنج
- اختلال هماهنگی رشد (DCD)
- بیماری های متابولیک
و …
ب) اختلالات ذهنی کودکان
اختلالات مربوط به حوزه های تمرکز، یادگیری و حافظه که نیاز به کاردرمانی ذهنی دارند؛ در این بخش قرار می گیرند. نمونه هایی از این اختلالات عبارتند از:
- عقب ماندگی ذهنی
- وسواس اجباری
- اختلال در یادگیری
- اختلال در دیکته نویسی و یادگیری ریاضی (محاسبه)
- اختلال در اثر فلج مغزی
- اختلالات اضطرابی و رفتاری
- اختلال در توجه و تمرکز
- اختلال اوتیسم
- اختلال در مهارت های ترسیمی
- اختلالات مربوط به بیش فعالی و کم توجهی (ADHD)
- اختلال در خواندن و نوشتن
- اختلال در مهارت های دستی (مانند دست خط)
و ...
ج) اختلالات روانی
بخش دیگری از درمان های کاردرمانی، شامل درمان اختلالات روانی در کودکان است که به تعدادی از آن ها اشاره می کنیم:
- مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری، لجباری، رفتار های منفی و ...
- مشکلات در ارتباطات اجتماعی (مانند وابستگی )
- هذیان و بی قراری
- اسکیزوفرنی
- فوبیا و ترس شدید
- اعتماد به نفس پایین
و ...
اهداف کاردرمانی کودک
اهداف کاردرمانی را نیز با توجه به زیرشاخه های می توان در بخش های زیر مورد توجه قرار داد:
هدف از کاردرمانی جسمی
در کاردرمانی جسمی هدف اصلی کادرمان، ارتقای سطح عملکرد های جسمانی و حرکتی کودک با توجه به نوع آسیب و بیماری است.، در این نوع از کاردرمانی، درمان کودک پس از تعیین سطح توانایی های فعلی، با هدف ارتقای توانمندی ها و دستیابی او به استقلال در زمینه فعالیت های معمول زندگی، آغاز می شود.
از جمله توانمندی های هدف در کاردرمانی جسمی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بهبود مراحل رشد حرکتی در نوزادان (مانند گردن گرفتن، چهار دست و پا رفتن و ...)
- بهبود توان عضلانی
- رفع و جلوگیری از بدشکلی های مفصلی (مانند زانوی ضربدری و ...)
- کمک به رشد عضلات کوتاه شده
و ...
هدف از کادرمانی ذهنی و روانی
کاردرمانی ذهنی که از آن با عنوان کاردرمانی شناختی نیز یاد می شود؛ بیش تر براساس سطح عملکردهای شناختی و ذهنی کودک برنامه ریزی و انجام می شود. در این بخش از کاردرمانی، آموزش و تقویت شناخت در فعالیت های هدفمند صورت می گیرد.
کاردرمانی ذهنی بر قدرت توجه، تصمیم گیری، توانایی حل مسأله و حافظه اثرگذار است.
انواع خدمات کاردرمانی کودک
خدمات کاردرمانی با عناوین متفاوتی معرفی می شوند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بازی درمانی
- گفتار درمانی
- رفتار درمانی
- حرکت درمانی
- تمرین درمانی
- تمرینات حسی
- گروه درمانی
- ماساژ درمانی
- اتاق تاریک
- نوروتراپی
و …
از این میان بازی درمانی کودک از اهمیت ویژه و قابل توجهی برخوردار است. در ادامه این مقاله، مبحث بازی درمانی، کاربردها و روش های آن را مورد توجه قرار می دهیم.
بازی درمانی چیست؟
بازی درمانی یکی از انواع مهم درمان های توانبخشی و از زیرشاخه های کاردرمانی است. امروزه میزان اهمیت بازی در رشد کودکان بر هیچ کسی پوشیده نیست. در بازی درمانی کودک تشویق می شود تا به کمک بازی در مسیر حل مشکلات خود قرار گیرد. همانطور که قبلا گفتیم کاردرمانی در درمان تمام رده های سنی مورد استفاده قرار می گیرد. اما بازی درمانی مخصوص کودکان در بازه سنی 3 تا 12 سال است.
مزایای بازی درمانی
اهمیت بازی درمانی، زمانی برای ما روشن تر می شود که بدانیم بازی کردن 5 قسمت از مغز را که روی عملکرد ها و رفتارهای فرد اثرگذار است، فعال می کند. این 5 قسمت عبارتند از:
- عملکرد های جسمانی
- رفتارهای هیجانی
- رفتارهای اجتماعی
- مهارت های شناختی
- مهارت های رفتاری
عملکردهای جسمانی:
بازی درمانی کمک می کند تا کودکان الگوهای رفتارهای رفلکسی، بازتابی و همچنین مهارت های حرکتی، تعادلی و انعطاف پذیری خود را رشد دهند؛ که این امر باعث تقویت عضلات و عملکرد ریه و قلب شده و از چاقی کودکان جلوگیری می کند.
رفتارهای هیجانی:
زمانی که کودک در بازی های فعال و ساختار نیافته مشارکت می کند، می تواند احساسات و هیجانات خود را بیان کند و قدرت ریسک پذیری خود را بالا ببرد. زمانی که در بازی هایش موفق می شود، سطح اعتماد به نفسش نیز بالا می رود.
رفتارهای اجتماعی:
بازی درمانی باعث می شود کودک با دوستان و افراد جدیدی، خارج از حیطه امن خانه، وارد تعامل شده و شروع به بازی های متنوع که نیاز به ارتباطات گسترده تری نیز دارد، کند. در نتیجه این تعامل کودک قادر خواهد بود به صورت مستقل مهارت های اجتماعی کسب کند.
مهارت های شناختی:
بازی درمانی می تواند ارتباطات عصبی مغزی را تغییر داده و روی اعتماد به نفس، هوش و توانایی های کلامی تاثیر بسزایی بگذارد؛ چرا که بازی های فعال باعث می شوند که کودک بتواند از این توانایی ها به شکل مناسب استفاده کند.
مهارت های رفتاری:
در زمان بازی های فعال کودکان فرصت این را پیدا می کنند که در فضای غیر ساختاری روابط آزادی را با دیگران داشته باشند. کودک در زمین بازی می تواند هیجانات و انرژی خود را تخلیه کند، که این موضوع به رشد رفتاری کودک زمانی که به کلاس درس یا یک محیط ساختار یافته می رود، کمک بسیاری می کند.
بازی درمانی همچنین در مسئولیت پذیری کودک، احترام به خود و دیگران، توسعه مهارت های حل مسئله، کاهش اضطراب، بهبود افسردگی و همچنین برقراری روابط بهتر با خانواده اثرات چشم گیری دارد.
کاربردهای بازی درمانی
درمان هر گونه اختلال در رفتارها و عملکردهای کودک، که در اثر عوامل مختلف ایجاد شده است را باید جدی گرفت. متاسفانه عدم آگاهی برخی از والدین سبب شده تا اختلالات رفتاری و عاطفی کودکان مانند خشم، ترس، حسد، شب ادراری و ... بیش از پیش شیوع پیدا کند.
از آنجا که استفاده از شیوه آموزش مستقیم برای کودکان زیر 7 سال بسیار مخرب بوده و اثرات جبران ناپذیری بر مهارت های کودک دارد؛ بهترین شیوه آموزش در این سن، استفاده از بازی است. درمانگران، بازی درمانی را برای بازه 3 تا 12 سال مورد استفاده قرار می دهند. اختلالات و مشکلات کودک شامل موارد بسیاری است، که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مواجه با اقدامات پزشکی مانند بستری شدن در بیمارستان به دلیل بیماری مزمن یا مراقبت های تسکینی
- معضلات اجتماعی ناشی از معلولیت های فیزیکی
- تاخیر در رشد یا اختلالات یادگیری
- مشکلات رفتاری در محیط مدرسه
- پرخاشگری و رفتارهای عصبی
- مشکلات خانوادگی همچون مرگ یکی از اعضای خانواده، طلاق و ...
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
- اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD)
- بلایای طبیعی یا حوادث آسیب زا
- خشونت خانگی، تجاوز جنسی یا جسمی و یا بی توجهی
- اضطراب، افسردگی
- غم و اندوه
- اختلالات خوردن و توالت رفتن
شیوه انجام بازی درمانی
کودکان برای ارتباط و تعامل و کشف دنیای بیرون از خود به بازی های فیزیکی نیاز دارند. کودکان قادر نیستند از قدرت کلامی خود همانند بزرگسالان برای ابراز ناراحتی ها و مشکلات خود بهره گیرند.
در هنگام بازی کودک آزادانه احساسات درونی خود، از جمله احساسات آزار دهنده و مشکلات درونی را به نمایش می گذارد. به این ترتیب درمانگر با مشاهده شیوه بازی کردن کودک، از مشکلات او آگاهی یافته و کودک را در مسیر صحیح درمان هدایت می کند.
شیوه بازی درمانی بسته به نوع مشکل کودک و نظر درمانگر متفاوت خواهد بود. درمانگر می تواند با نگاه کردن به بازی کودک، طرح سوالات و انجام مصاحبه با والدین، بررسی رفتارهای کودک در هنگام جدا شدن از والدین و یا به هنگام پیوستن به آن ها، استراتژی بازی خاص مرتبط با کودک را طراحی و اجرا کند.
یادآوری این موضوع نیز حائز اهمیت است که شیوه های بازی درمانی در کودکان مبتلا به اوتیسم با بازی درمانی سایر بیماری ها متفاوت می باشد. چرا که نوع ارتباط کودکان اوتیسم با بازی و ابزار بازی، متفاوت با سایر کودکان است. بازی درمانی برای خارج کردن کودکان از در خودفروماندگی ناشی از اوتیسم، آوردن آن ها به دنیای واقعی و تعامل با سایرین از اهمیت بسزایی برخوردار است.
تکنیک های بازی درمانی
بازی درمانی بر دو نوع است:
- آزاد و هدایت نشده
- متمرکز یا مشارکتی (هدایت شده)
بازی درمانی به شیوه هدایت نشده و آزاد که برگرفته از مدل راجرز و دیدگاه کودک محوری است، شیوه ای قدیمی است. که در آن کودک هدایت کننده بازی است. مسئولیت تمام انتخاب ها و تغییر وضعیت ها با کودک است و درمانگر بایستی تنها با هماهنگ کردن خود با خواسته ها و بازی کودک و واکنش مناسب در برابر عملکردهای او، به کودک بفهماند که خواسته هایش درک شده اند.
اما در بازی درمانی به روش هدایت شده، درمانگر کنترل بازی را در دست دارد. در این شیوه که برگرفته از رفتاردرمانی شناختی است، هدف درمانگر فراهم آوردن فضای مناسب برای بازی و تشویق کودک به بازی های فعال و مشارکتی است.
نمونه هایی از بازی درمانی
براساس نوع مشکل کودک، درمانگر از بازی های خاص و متناسب با او استفاده می کند. بازی درمانی می تواند به صورت انفرادی و یا گروهی انجام شود. در ادامه با نمونه هایی از بازی درمانی آشنا می شویم.
سینی ماسه ای
شن درمانی یک روش غیر کلامی برای شناسایی و بررسی مشکلاتی است که به صورت افسردگی و اضطراب در بیمار نمود پیدا کرده اند.
یک سینی که حاوی شن و ماسه و انواع مختلفی از اسباب بازی ها شامل: حیوانات مزرعه، آدمک ها، ماشین ها، درختان و ... است، در اختیار کودک قرار می گیرد. به کمک این سینی کودک احساسات و عواطف خود را حین بازی به نمایش می گذارد، با ترس های خود مواجه می شود و خود را از احساسات عمیق منفی رها می کند. تحقیقات انجام شده در این زمینه حاکی از آن است که کودکان مورد آزمایش، پس از 30 دقیقه انجام بازی شن و ماسه گروهی، رفتار پرخاشگرانه کم تری از خود بروز می دهند.
کتاب درمانی:
در این روش کودک به همراه درمانگر برای آشنایی با مفاهیم و مهارت های خاص، کتاب می خوانند. موضوع داستان کتاب معمولا مشابه با مشکلی است که کودک با آن مواجه است. همچنین در یک روش دیگر از کودک خواسته می شود که داستانی را از زبان خودش تعریف کند. بدین ترتیب درمانگر با آنچه در درون کودک می گذرد بهتر و بیش تر آشنا می شود.
بازی های تخیلی
در این روش اسباب بازی هایی مانند عروسک ها و یا خانه عروسکی در اختیار کودک قرار می دهند تا به کمک آن ها تخیلات خود را به نمایش بگذارد. این شیوه نیز در حقیقت در جهت شناخت اسرار درون کودک مورد استفاده قرار می گیرد.
بازی درمانی گروهی
این شیوه از بازی درمانی در جهت بهبود و ارتقای مهارت های اجتماعی،کلامی، کاهش پرخاشگری، استرس و اضطراب و همچنین درمان اختلالات رفتاری مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش کودکان در گروه های ۳ یا ۴ نفره تقسیم می گردند و به کمک بازی درمانگر با قوانین بازی آشنا می شوند. در این روش مهارت های مختلفی در کودکان تقویت می شود از جمله این که:
- پیروی از قوانین را می آموزند.
- مهارت همکاری و مشارکت را فرامی گیرند.
- با مفهوم صف و نوبت آشنا می شوند.
- تمایل به خشم، پرخاش و برتری جویی در آن ها کاهش می یابد.
و...
مدل سازی نقش
همان طور که پیش از این گفته شد، کودکان در حالت معمول قادر نیستند همانند بزرگسالان مشکلات خود را درک و بیان کنند. مدل سازی یا ایفای نقش، روشی برای شناسایی و درک مشکلات درونی کودک است. در این روش از کودک خواسته می شود که به ایفای یک نقش بپردازد. بدین ترتیب کودک در قالب شخصیت جدید، آزادانه عمل می کند. آنچه در درون کودک، او را آزار می دهد؛ در زبان بدن و گفتارِ شخصیت جدید هویدا می شود.
چه کسانی بازی درمانی انجام می دهند؟
بازی درمانی نیازمند آموزش اکادمیک و تجربه تخصصی است. بازی درمانی باید توسط یک متخصص روانشناسی یا کاردرمان دارای مجوز انجام شود. رشته دانشگاهی مرتبط با این شغل رشته کاردانی است که در مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه آموزش داده می شود.
معرفی تعدادی از مراکز بازی درمانی در تهران
در این بخش به معرفی اجمالی تعدادی از مراکز ارائه خدمات کاردرمانی در تهران می پردازیم.
مرکز مشاوره کودک و نوجوان بوجیکا
در این مرکز تخصصی روانشناسی، که واقع در تهران، خیابان شریعتی روبروی خیابان دولت است، درمان مشکلات روانشناختی در رده های مختلف سنی کودک، نوجوان و بزرگسالان انجام می شود.
کلینیک توانبخشی رویش پرند
مجموعه رویش پرند واقع در رباط کریم (استان تهران) خدمات توانبخشی شامل کاردرمانی جسمی و ذهنی، بازی درمانی، گفتاردرمانی، آموزش، مشاوره و توانبخشی شناختی، روانشناسی کودک و نوجوان، و … را در دستور کار خود قرار داده است.
کلینیک روانشناسی ذهن آرا
کلینیک ذهن آرا بزرگترین و تخصصی ترین مرکز و کلینیک روانشناسی در تهران واقع در خیابان شریعتی است. این مرکز خدمات ارزیابی و درمان اختلالات روانشناسی در همه رده های سنی را در بالاترین کیفیت ممکن ارائه می دهد.
دفتر کاردرمانی پیشیاره (رشد)
این مرکز نیز با هدف ارتقاء سطح توانمندی های کودکان ( از 0 تا ۱۴ سال) توانبخشی – آموزشی خدماتی را در دو زمینه کلی توانبخشی عصبی و توانمند سازی عصبی ارائه می دهد. موقعیت مکانی این مرکز واقع در سعادت آباد تهران می باشد.
کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی لبخند
این مرکز نیز یکی دیگر از مدرترین و بهترین کلینیک های گفتاردرمانی و کاردرمانی در شرق تهران است.
کلینیک تخصصی کاردرمانی آریان
کلینیک کاردرمانی آریان مجموعه ای از پیشرفته ترین تجهیزات کاردرمانی و گفتاردرمانی با برترین درمانگران و به روزترین متد های کاردرمانی واقع در سعادت آباد تهران می باشد.
مرکز توانبخشی و توانمندسازی عصبی کودکان توانش
کلینیک توانبخشي توانش واقع در خیابان جمالزاده جنوبی تهران، با رویکرد درمانی مركب از علوم اعصاب، توانبخشی و روانشناسي شناختي سطح خدمات خود را ارتقا داده و انواع خدمات کاردرمانی در زمینه های مختلف را ارائه می دهد..
نظرات کاربران
ورود به سایت